کیفیت مقوله ای است که با سرشت انسان سازگاری دارد و همراه نیاز مادی و معنوی اوست و نبود آن میتواند دشواریهایی برای وی به وجود آورد. به همین دلیل از گذشته های دور تلاش برای رسیدن به کیفیت و رفع دشواریهای موجود در این راه موضوعی مطرح در جوامع انسانی بوده است. امروزه این واژه از مرحله رفع نیاز پا فراتر گذاشته است زیرا با گسترش دنیای رقابت، کیفیت تنها زبانی است که می شود با آن در بازارهای جهانی سخن گفت. قدر مسلم کنترل کیفیت و تضمین آن بر اندازه گیری استوار است. فرا گیری روش اندازه گیری کمیتهای گوناگون و در نگاهی وسیعتر کالیبراسیون دستگاهها، راهی برای نیل به این خواسته است.
کالیبراسیون در واقع ایجاد نظامی موثر به منظور کنترل صحت و دقت پارامترهای مترولوژیکی دستگاه های آزمون و وسایل اندازه گیری و کلیه تجهیزاتی است که عملکرد آنها بر کیفیت فرایند تاثیر گذار می باشد که به منظور اطمینان از تطابق اندازه گیریهای انجام شده با استانداردهای جهانی مورد استفاده قرار میگیرد.
پرداختن قانون مند به کالیبراسیون و برقراری نظام صحیح اندازه گیری فوایدی این چنین را به دنبال دارد :
هر چیزی ارزش و مقداری دارد.ما زندگی خود را برنامهریزی میکنیم و مبادلات تجاری را بر اساس ارزش و مقدار انجام میدهیم.
خرید یک کیلوگرم گوشت از دو مغازه متفاوت باید مقدار یکسانی از وزن را دارا باشد،یک حلقه طلای 18 عیار باید مقدار مشخصی از طلا را داشته باشد.
جرم، طول،،حجم،دما و …. وبسیاری کمیتهای دیگر را به صورت روزانه استفاده میکنیم.
اما چطور میتوان اطمینان حاصل کرد که کمیتهای اندازهگیری شده صحیح و درست هستند؟ایا میتوان فرض کرد که تمامی ترازوها،دماسنجها، کولیسها و…. اگر مقدار یکسانی را اندازهگیری کنند،خوانش یکسانی را انجام خواهند داد؟ به این ترتیب ضرورت اندازهشناسی و کالیبراسیون در چنین وضعیتهایی پدیدار میشود.
اندازهشناسی،علم اندازهگیری اندازه گیری است.اندازهشناسی هر چیزی که باید اندازهگیری شود را شامل میشود:طراحی، اجرا، مستندات اندازهگیری،ارزیابی و تحلیل دادهها و محاسبه عدم قطعیت
در اندازهشناسی سه قسمت قابل تفکیک است:
–اندازهشناسی علمی که با نحوه و توسعه استاندارد اندازه شناسی و نگهداری انها تعامل دارد
–اندازهشناسی صنعتی که عملکرد صحیح دستگاه اندازهگیری را که در صنعت استفاده میشود مطمئن میکند،چه در تولید و یا در فرایند تست
–اندازهشناسی قانونی که باید اندازهگیری را انجام دهد،شامل معاملات تجاری و اقتصادی،امنیت و سلامت است
کالیبراسیون معمولا به عنوان یکسری از عملکردها توصیف میشود.هماهنگ با فرآیندهای مستند و مشخص که مقایسه مقدار اندازهگیری شده دستگاه با تجهیزی که دقت و استاندارد بالاتری دارد را انجام میدهد ،این عمل به منظور شناسایی و گزارش و یا حذف خطای دستگاه مورد اندازهگیری به وسیله تنظیم انجام میشود
با وجود تعاریف مشخصی که از کالیبراسیون وجود دارد،آیا هر کسی میتواند عملیات کالیبراسیون را انجام دهد؟
قطعا خیر!! کالیبراسیون باید بوسیله آزمایشگاههای اختصاص یافته که دارای تجهیزات مناسب کالیبره شده قابل ردیابی،کارشناس مجرب و آموزش دیده ،مستندات اجرایی و شرایط محیطی تحت کنترل (دما،رطوبت،لرزش و …)که روی اندازهگیری تاثیر میگذارد و در نهایت زیر نظر موسسه استاندارد ملی فعالیت میکنند و دارای گواهینامه ISO17025 هستند،انجام شود.
این آزمایشگاهها میتوانند به بخشهای مختلفی،بسته به سطح و عملکردشان تقسیم شوند:
-آزمایشگاههای اولیه(Primary laboratories):این آزمایشگاهها بالاترین سطح از آزمایشگاههای کالیبراسیون را دارا هستند که با تحقیق و گسترش فرآیند و متد اندازهگیری تعامل دارند.آنها همچنین استانداردهای اولیه و ثانویه را کالیبره و حفظ میکنند
-آزمایشگاههای ثانویه(Secondary laboratories):با استانداردهای عملی و ثانویه کالیبراسیون در ارتباط هستند.این آزمایشگاهها همچنین در مواردی که تکنیک خاصی احتیاج است میتوانند دقت کالیبراسیون کمتری را اجرا کنند.
-آزمایشگاههای تحقیقاتی(Research laboratories):آنها معمولا فعالیتهای تحقیقاتی را پشتیبانی را پشتیبانی میکنند.بسته به نوع شرایط بعضی از آزمایشگاههای تحقیقاتی ممکن است دقیقترین استانداردها را زمانی که با موضوع پیچیدهای درگیر هستند را پیادهسازی کنند.
-آزمایشگاههای کالیبراسیون(Calibration laboratories):این ازمایشگاهها جزو متداولترینها هستند.آنها کالیبراسیون با حجم بالا را انجام میدهند و از استانداردهای اندازهگیری که توسط آزمایشگاههای ثانویه کالیبره شدهاند ،استفاده میکنند
هدف اصلی آزمایشگاههای کالیبراسیون ارائه خدمات پر سرعت به مشتری بدون تاثیرگذاری بر کیفیت کالیبراسیون میباشد
-آزمایشگاههای سیار(Mobile laboratories):این آزمایشگاهها در واقع همان آزمایشگاه کالیبراسیون بر روی وسیله نقلیه میباشند.بعضی اوقات تجهیزاتی وجود دارد که نمیتوان آن را به ازمایشگاه ارسال کرد. در این شرایط بهترین راهحل ممکن ارائه خدمات کالیبراسیون در سایت مشتری است.
تاریخچه کالیبراسیون
اگرچه سابقه علم اندازه گیری و کالیبراسیون به قدیمی ترین تمدنهای بشری باز میگردد ، اما با تغییر نوع روابط بین کشورها نسبت به زمان قدیم و گسترش این ارتباطات از سال 1875 به بعد سیستم اندازه گیری بصورت یکسان از طرف اکثر کشورها و رفته رفته تمامی آنها پذیرفته شد. بنابراین با هماهنگ شدن این نظام ضرورت بوجود آمدن زبانی مشترک در این رابطه نیز عیان گردید.
تاریخچۀ موسسه ی استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران (ISIRI)
اولین تشکیلات رسمی مربوط به استاندارد در ایران، در سال 1304 هجری شمسی و بعد از تصویب قانون اوزان و مقیاسها در ایران تاسیس شد، اما تا سال1331 این موسسه فعالیت چندان مهمی انجام نداد. تا آنکه در سال1331 و با توجه به افزایش سطح مبادلات تجاری ایران با سایر کشورها و لزوم نظارت بر کیفیت کالاهای صادراتی کشور، هستهی اولیه موسسهی استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران در وزارت بازرگانی شکل گرفت و در سال 1339 موسسه استاندارد ایران به عضویت سازمان استانداردهای بین- المللی (ISO) درآمد. از آن زمان تاکنون این موسسه یکی از اعضای فعال این سازمان است.
موسسه استاندارد ایران دارای 127 کمیته ی اصلی ایزو به عنوان عضو ثابت و 111 کمیته ی دیگر به عنوان عضو ناظر است، همچنین دبیرخانه بینالمللی کمیتههای فنی شویندهها، کودهای شیمیایی و فراوردههای بهداشتی و آرایشی سازمان بینالمللی استاندارد نیز در ایران مستقر است موسسه ی استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران علاوه بر عضویت در سازمانهای استاندارد بینالمللی، با کمیسیون بینالمللی الکترونیک (IEC) ،سازمان بینالمللی اندازهشناسی قانون (OIML) انجمن جهانی سازمان تحقیقات صنعتی (WAITRO) نیز همکاری میکند. این موسسه تنها سازمانی است که میتواند استانداردهای فراوردههای تولید شده در کشور را تأیید کرده و اجرای آن را با کسب موافقت شورای عالی استاندارد اجباری کند. همچنین این سازمان برای تعیین استانداردهای فراوردههای تولید شده در کشور از آخرین دستاوردهای علمی و صنعتی جهان استفاده میکند.